De groep als ijsberg

Tegelijkertijd zit alles wat onderdeel van het DNA van de groep is, ook in de verschillende individuen. De ijsberg van de groep is de ijsberg van het individu, ze zijn immers samengevoegd. Alles wat er aan potentie in de groep aanwezig is, zit daarmee ook in de afzonderlijke groepsleden. Anders gezegd: “ik zit in de groep en de groep zit in mij”. Dit is een klein zinnetje waar je makkelijk overheen leest, maar dat de moeite waard is om een paar keer door je gedachten te laten rollen. Het laat je op een belangrijke nieuwe manier naar groepen kijken. Het maakt vanuit deze zienswijze niet zoveel meer uit ‘wat van wie is’; alle issues zijn van de groep en daarmee ook van alle betrokkenen. Wanneer jij in een groep stapt, stapt de groep ook in jou.

Een voorbeeld ter verduidelijking. Ik heb laatst met een groep gewerkt waarbij iedereen veel en hard praatte. Een meneer was wat stiller. Op mijn uitnodiging wat te zeggen verontschuldigde hij zich, ‘het ligt aan mij, ik ben wat dovig, ik kan door al het lawaai de discussie gewoon niet goed volgen’. Vanuit het paradigma ‘wat in een persoon zit, zit ook in de groep’, is de aanname dat niet alleen deze meneer het slecht kon horen, maar dat waarschijnlijk meer mensen last hadden van ‘het niet kunnen volgen’. Dat bleek ook, want toen ik vroeg ‘heeft iemand anders ook moeite met het horen en volgen van de discussie’, gingen er meerdere handen omhoog. Het thema ‘het slecht kunnen horen’ speelde een belangrijke rol in de groep. Door het te benoemen kwam het in het bewustzijn van de groep en werd het gesprek effectiever.

Iedere individuele leervraag, elk idee, mening of behoefte is dus iets van de groep. Je zou kunnen zeggen dat het in het onbewuste van de groep zit, totdat een van de groepsleden deze als een soort radiozender opvangt en het een stem geeft. Door het te verwoorden, komt het vervolgens in het bewustzijn van de groep. Het bewuste van de groep is ‘datgene waarvan iedereen op de hoogte is’. De dingen die nog niet uitgesproken of verwoord zijn, die nog niet naar de oppervlakte van de groepsijsberg zijn gekomen, zitten daarmee in het onbewuste van de groep. Vaak stoppen we dingen die we liever niet willen zien ‘onder water’.

De ijsberg is onder water velen mate groter dan boven water. Onder de waterlijn liggen onze oude pijnen, de niet erkende behoeften, de verborgen motivaties en dubbele agenda’s. Alle ervaringen en herinneringen die we afkeuren of ons bang maken, komen in de onder water aangroeiende ijsberg. De zaken onder water beïnvloeden en sturen ons denken en handelen voor een belangrijk deel. Als we hier geen stem aan weten te geven, blijven we onbewust van wat er precies speelt. Hierdoor kan het bijvoorbeeld onduidelijk blijven waarom iets maar niet van de grond komt.